Gözden kaçırmayın

Öğretmen geçmişin öğreticisi, geleceğin kurucusudur”Öğretmen geçmişin öğreticisi, geleceğin kurucusudur”

Vücuttaki yag miktarinin artmasina bagli kilo artisi olan obezitenin görülme sikligi hem dünyada hem de ülkemizde giderek artiyor. Türkiye’de yapilan çalismalar çocuk ve gençlerin yüzde 10-25’inin fazla kilolu veya obez oldugunu gösteriyor. Obezite tedavisinde yasam boyu sürecek saglikli beslenme ve yasam tarzi degisikliklerinin saglanmasinin sart oldugunu söyleyen Liv Hospital Çocuk Endokrinoloji ve Metabolizma Hastaliklari Uzmani Prof. Dr. Cengiz Kara pandemi döneminde artan obezitenin nedenleri ve tedavisini anlatti.   SALGIN ÇOCUKLARDA DA KILO ARTISI YAPTI Tüm dünyayi etkileyen koronavirüs salgini ve bunun getirdigi yasam biçimi herkesi derinden etkiledi ve her türlü sosyal felakette oldugu üzere çocuklar daha agir etkilendi. COVID-19 salgininda çocuklar evde hareketsiz kaldi. Okullarin kapali kalmasi ve egitim hayatinin bilgisayar/televizyon basinda uzaktan sürdürülmesi bu hareketsiz hayati daha da perçinledi. Evde ekran karsisinda uzun saatler geçiren çocuklarin beslenme aliskanliklari da degisti, özellikle hazir gida, abur cubur tüketimi artti. Ne yazik ki bu olumsuz yasam biçiminin çocuklar üzerindeki etkilerini kisa süre içinde gözlemlendi. Bu dönemde bazi çocuklarda 5-10 kilograma varan agirlik artislari oldu. Ayrica katki maddeleri içeren hazir gida tüketiminin artmasi ve hizli kilo alimi ile birlikte, özellikle kiz çocuklarda meme gelisimi ile ergenlik belirtilerinin erken ortaya çiktigini gözlemledik. Bu süreç ebeveynlerin çocuklarinin sagligi hakkindaki endiselerini de artirdi.     PANDEMIDE ÇOCUGUNUZU OBEZITEDEN KORUMAK IÇIN ÖNERILER    Içinde bulundugumuz salgin ve uzaktan egitim sürecinde çocuklarda obezite ve erken ergenlik gibi büyüme sorunlarinin olusmasini önlemek için ailelere düsen görevler var. Öncelikle çocuklarin her türlü hareketini artirmak gerekiyor.  Uzaktan egitimde teneffüs aralari genellikle 15-20 dakika arasinda degisiyor; bu teneffüslerde, okulda oldugu gibi, çocuklarin bahçeye-disariya çikmasi, nefes almasi, kosmasi, oynamasi saglanabilir. Çevre bunun için uygun degilse ev içinde oyun aktiviteleri için imkan yaratilmalidir.  Egitimin tamamlanmasindan sonraki aksam saatlerinde ebeveynlerin çocuklar ile birlikte yapacaklari 30-60 dakikalik tempolu yürüyüsler hareketsizligi kirmak için etkili olacaktir.  Uzaktan egitimde ders ve ödev için geçirilen ekran saatleri yeterince uzun, bu nedenle eglenceye yönelik ekran saatlerinin (bilgisayar-video oyunlari, tablet, telefon, sosyal medya, internet vb.) mutlaka kisitlanmasi gerekir; bu sürenin hafta içi günlerinde 1, tatil günlerinde 2 saati asmamasi gerekir.  Normal büyüme için okul çocuklarinin en az 10 saat, ergenlerin en az 9 saat uykuya ihtiyaci vardir. Buna göre yataga gidis saati gece 10-11’i geçmemeli ve bundan en az 2 saat önce ekran ile iliski kesilmelidir. Ekranin mavi isigi ve stres dolu bilgisayar oyunlari gece düsük seviyelere inmesi gereken kortizol hormonunun yüksek ve gece yükselmesi gereken büyüme hormonunun düsük kalmasina neden olabilir. Bu hormon düzensizlikleri de obezite ve büyüme geriligine yol açabilir. Uzaktan egitimde gün boyu ekran isigina maruz kalan çocuklarin hiç olmazsa aksam saatlerinde ekrandan uzak tutulmasi saglikli büyüme açisindan çok önemli olacaktir.  Çocuklar ögün atlamadan kahvalti, ögle ve aksam yemeklerini düzenli yemelidirler. Aralarda meyve ve benzeri ara ögünler alabilirler. Ancak paketli hazir ürünlerin (çikolata, gofret, cips vb.) ve sekerli içeceklerin tüketimi ile gereksiz kalori alimina izin verilmemelidir. Hamburger, pizza gibi yüksek kalorili hazir gidalar siparis edilmemeli, evde tencere yemeklerinin tüketilmesine özel önem verilmelidir. Ayrica makarna, patates, pilav, ekmek ve tatlilari içeren yüksek karbonhidrat içerikli ögünlerin porsiyonlari küçük tutulmalidir.     OBEZIDE NEDEN OLUR?    Temelde obezitenin iki türü vardir: Yasam tarzindan kaynaklanan basit obezite. Endokrin ve genetik bozukluklardan kaynaklanan obezite. Vücuttaki endokrin veya genetik bir hastalik nedeniyle obezite olusmasi nadir görülen bir durumdur. Çocuklarin yüzde 95’inde obezite alinan kalori ile harcanan kalori arasindaki enerji dengesizligi nedeniyle olusur. Vücudumuz yürüme, kosma, konusma, yedigimiz yiyecekleri sindirme, nefes alma ve vücut isisini koruma gibi günlük etkinlikleri yapabilmek için enerji harcar. Ayrica çocuklarin büyümek için enerjiye ihtiyaçlari vardir. Günlük aktiviteler için harcanan ve büyümek için kullanilan bu enerji besinlerden elde edilir. Eger besinlerle alinan enerji (kalori) fazla, buna karsin günlük isleri yapmak için vücudun harcadigi enerji az ise, o zaman artan enerji vücutta yag kitlesi olarak depolanir. Böylece artan yag kitlesine bagli olarak kilo artar ve obezite olusur. Vücuda fazladan alinan her 7000 kalori yaklasik 1 kilo yag olarak depolanir. Kaloriyi almak kolay, yakmak ise zordur. Ne yazik ki, hatali ebeveyn tutumlari ve yanlis beslenme aliskanliklarinin yani sira günümüzdeki yasam kosullari da çocuklarin sismanlamasina elverislidir.   Obezitenin yol açtigi saglik sorunlari nelerdir? Obezite çocukluk çagindan baslayarak çesitli saglik sorunlari ve hastaliklara neden olur. Sismanlik, 40 yas civari sigara içmeyen eriskinlerde tahmini yasam süresini 7-8 yil, içenlerde ise 13-14 yil kisaltir. Çocukluktan itibaren baslayan sismanligin ise yasam süresini 15-20 yil kisaltacagi tahmin ediliyor.  Insülin direnci sendromu (metabolik sendrom) Tip 2 diyabet (seker hastaligi) Hipertansiyon (yüksek kan basinci) Dislipidemi (kan yaglarinda yükseklik) Ateroskleroz ve koroner kalp hastaliklari (damarlarda tikaniklik) Böbrek hastaliklari Erken ergenlik Kizlarda adet düzensizlikleri ve killanma sorunlari Safra kesesi taslari ve iltihabi Karacigerde yaglanma ve hepatit Uykuda solunum düzensziligi, kisa nefes durmalari, horlama Solunum yolu enfeksiyonlari ve astim Iskelet sorunlari, kalça ekleminde kayma, bacaklarda egrilme Cilt sorunlari, iltihaplar, kivrim bölgelerinde deri renginin koyulasmasi Kanser riskinde artma Ruhsal sorunlar, depresyon   Çocuklarda obezitenin tedavisi nasil yapiliyor?   Altinda yatan hastalik varsa arastirilmali: Öncelikle uzman bir hekim tarafindan çocuk degerlendirilerek obeziteye yol açan bir hastaligin olup olmadigi ve obezitenin yarattigi saglik sorunlari arastirilmalidir. Eger hormonal-metabolik bir sorun saptanmis ise bunun tedavisi öncelik tasir. Basit sismanligi olan çocuklarda ise beslenme ve yasam tarzinin yeniden düzenlenmesi, (dengeli beslenme, düzenli spor yapma ve günlük yasamda hareketliligin arttirilmasi) gerekir.  Beslenme plani gözden geçirilmeli: Çocuklarin büyümeleri devam ettigi için eriskinlerdeki diyet modelleri, kalori aliminin asiri kisitlanmasi çocuklukta uygun degildir. Kalori aliminin sinirlanmasi çocugun büyümesini bozar. Beslenme planinin mutlaka uzman hekim gözetiminde çocugun yas ve cinsiyetine uygun tarzda olmasi ve çocugun büyüme ve gelismesinin düzenli olarak izlenmesi önem tasir.  Aktivite artirilmali: Tedavideki bir diger önemli husus aktivitenin arttirilmasidir. Sisman çoçuklarda günlük olagan aktiviteye ek olarak en az yarim saatlik orta derecede aktivite (aletli veya oyun tarzinda olabilir), hafta sonlari düzenli spor aktiviteleri ve yürüyüs yapmasi önerilir.  Yasam boyu sürecek davranis degisikligi saglanmali: Çocugun beslenme planina uyum göstermesi ve daha hareketli bir yasam tarzi sürdürmesi, besinin bir ödül ve hedef olarak görülmesinden vazgeçilmesi için gerekli psikolojik destek verilmelidir.  Aileler isbirligi yapip çocuga destek olmali: Tüm ailenin isbirligi çok önemlidir. Çocuklarda sismanlik tedavisinin amaci yalnizca belli bir sürede agirlik azalmasini saglamak degildir; agirlik artisinin durdurulmasi hafif, orta derecede kilolu birçok çocukta yeterlidir. Temel amaç ise, yasam boyu sürecek saglikli beslenme ve yasam tarzi degisikliklerini saglayarak yetiskin sismanliginin olusmasini önlemektir.    Obezitenin Önlenmesi Için Dogum Sonrasina Yönelik Öneriler   Çalismalar hazir mamalarla beslenmenin özel risk faktörü oldugunu ortaya koymaktadir. Anne sütü bebekler için en ideal besin kaynagidir ve sismanliga karsi koruyucudur. Daha uzun süre anne sütü ile beslenen çocuklarda obezite daha az gelismektedir. Dolayisiyla ilk 4-6 ay tek basina ve 1-2 yasina kadar ek besinlerle birlikte anne sütü verilmelidir. Ek besinlere erken ve gereksiz geçilmemeli ve hazir mamalarla asiri beslenme yapilmamalidir.   Öte yandan bazi bebeklerin sadece anne sütü ile beslendikleri hayatin ilk 6 ayi içerisinde hizli kilo aldiklari gözlemlenir. Bu tür bebeklerde iki özellik dikkat çeker: Anneler fazla kiloludur ve gün içerisinde bebeklerini sayisiz defa ve uzun süreler veya her agladiginda emzirirler. Obez annelerin bebeklerinin büyümesi yakin izlenmelidir. Hizli kilo alimi varsa emzirme düzeni kontrol altina alinmalidir. Ek besine geçis döneminde enerji yogunlugu düsük gidalar seçilmelidir. Anne sütü alamayan bebeklerde düsük protein içerikli formüla mamalar tercih edilmelidir. Özetle, bebeklikte obezitenin önlenmesine yönelik önerilerimiz asagidadir:   Bebekler 4-6 ay sadace anne sütü ile beslenmelidir. Kati besinler ve sekerli içeceklerin baslanmasi ertelenmelidir. Özellikle, formüla mama ile beslenenlerde kati gidalar erken baslanmamalidir. Bebek doyduktan sonra ögünü bitirmek için zorlanmamalidir.